Dyftongi angielskie
Płynnie przechodzimy do siódmej części cyklu o wymowie. Po ostatnich digrafach (dwuznakach) dziś zajmiemy się czymś odwrotnym, a mianowicie na nasz pulpit wskakują dyftongi.
Cóż to takiego i dlaczego są odwrotne do dwuznaków? Dwuznaki, to – jak sama nazwa wskazuje – dwa znaki graficzne (litery), które wyrażają jeden dźwięk. Dyftongi z kolei to zwykle jeden znak graficzny (pojedyncza litera), który wyraża dźwięk odbierany przez ucho jako podwójny (jako dwa sklejone ze sobą dźwięki). Słowo „dyftong” pochodzi z greki i oznacza nic innego, jak „dwa głosy”, „dwie głoski”, „dwa dźwięki”.
Występują one bardzo licznie w wielu językach – m.in. w hiszpańskim, koreańskim, fińskim, niderlandzkim czy niemieckim.
Warto wspomnieć, że według niektórych źródeł nie da się jasno określić, które dokładnie litery na pewno będą odpowiadały podwójnym dźwiękom (tak rozumiemy dyftongi angielskie). Wynika to z różnic wymowy akcentów lokalnych, w których dyftongi angielskie ewoluowały z dużą mocą. Do tego aspektu przejdę w dalszej części wpisu. Można jednak pokazać pewne przykłady i zasady ogólne. Oczywiście brytyjska (ogólnie przyjęta) i amerykańska (również ogólna, bez lokalnych dialektów) opcja wymowy znacznie różnią się od siebie w kwestii dyftongów.
Oczywiście dyftongi angielskie występują jedynie w formie samogłosek. Dlaczego? Otóż są one również po prostu nazywane samogłoską o zmiennym przebiegu artykulacji. Czyli: zaczynam mówić głoskę w konkretny sposób, a kończę w zupełnie inny. Wszystko zgodnie z definicją dwugłoski/dwudźwięku.
Podział
| centrujące | zstępujące | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| kończące się na [ə] (shwa) | kończące się na [ɪ] | kończące się na [ʊ] | |||||
| [ɪə] beard |
[eə] air |
[ʊə] tour |
[eɪ] pain |
[aɪ] time |
[ɔɪ] join |
[əʊ] home |
[aʊ] house |
Standardowo jest ich osiem.
Jednak jedna z nich ( /eə/ ) jest uważa za długi monofong (długą, pojedynczą samogłoskę).
Pozostałe to:
Co jeszcze musisz wiedzieć o tych dźwiękach?
W dyftongach najważniejszy jest ruch/przejście od jednej „samogłoski składowej” do kolejnej. Pierwsza część jest: dłuższa (trwa ok. 3/4 całego dyftongu), mocniejsza i głośniejsza. Według niektórych źródeł, dyftong nie jest osobną samogłoską, a właśnie ruchem/”ślizgiem”/przejściem między dwoma samodzielnymi samogłoskami (co potwierdzałby zapis w alfabecie fonetycznym, jeśli przyjrzymy się dokładnie wszystkim samogłoskom). W skrócie zatem: jest to coś dokładnie pomiędzy dwoma osobnymi dźwiękami.
W teorii rozróżniamy nawet poszczególne typy grup dyftongów. Są to:
- centrujące (center, 'środek’) – ruch w tych dyftongach jest skierowany do /ə/, która jest w centrum diagramu głosek,
- zstępujące (ending; end, 'koniec’) – dyftongi te kończą się na ɪ lub ʊ.
/əʊ/ występuje wyłącznie w odmianie brytyjskiej. W amerykańskiej (jak również kanadyjskiej i australijskiej) te same słowa będą zawierały /oʊ/ lub czasem /o/.
W British English również pojawia się wyraźna tendencja do zmiany dyftongów z grupy centering na długie samogłoski – np. [ʊə] → [ɔ:] ( tour: [tʊə] → [tɔ🙁r)]. Obie formy uznaje się wtedy za poprawne, a sposób wymowy zależy od użytkownika języka. Proces uproszczenia dwugłoski do zwyczajnej samogłoski nazywamy. monoftongizacją. Może natomiast zachodzić zjawisko odwrotne – dwugłoski powstaną z monoftongów w wyniku dyftongizacji.
