Metody nauki języków obcych

Możemy znaleźć naprawdę różnorakie metody nauki języków obcych. Wychodzę z założenia, że każda jest dobra. Nie każda jest jednak tak samo skuteczna w każdym przypadku. Dobór technik uczenia się zależy od wielu czynników:

• poziomu, z którego startujemy oraz w jaki celujemy,
• zakresu [zagadnień, które chcemy zgłębić],
• dostępności materiałów i narzędzi,
• czasu, jaki możemy poświęcić,
• wieku i zdolności intelektualnych ucznia oraz jego zainteresowań,
• chęci pracy własnej, w grupie lub pod okiem lektora/trenera/nauczyciela,
• indywidualnych preferencji,
• oraz innych, których nie wymieniłam.

W tej serii wpisów postanowiłam przybliżyć różne metody, gdyż wciąż jednak stykam się z przekonaniem, że nie można poszukać innych metod niż te najbardziej klasyczne podręczniki znane ze szkoły. Zachęcam zatem do śledzenia kolejnych wpisów, w których będę kolejno przybliżać poszczególne możliwości. Aby wybrać odpowiednią metodę, należy najpierw mieć pełną świadomość o różnorodności, a potem przeanalizować, które metody nauki języków obcych będą nam pasować najlepiej. Pewne z nich [jak metoda Callana] zostały wymyślone specjalnie do nauki języka angielskiego. Mimo wszystko, całość procesu dotyczy przyswajania dowolnego języka. Można zastosować dowolną z metod zarówno podczas nauki języka angielskiego, niemieckiego, japońskiego, polskiego, jak i każdego innego.

Metody nauki języków obcych można podzielić na:

1. Bezpośrednie

Te metody nauczania języków obcych polecane są przede wszystkim tym osobom, które chcą w relatywnie krótkim czasie przyswoić podstawy języka obcego – np. angielskiego.  Niewątpliwą zaletą jest to, że uczeń statycznie szybciej zaczyna myśleć w języku docelowym, niż osoba ucząca się systemem tradycyjnym. Nie zaleca się tego jednak tym, od których wymagana będzie całkowita poprawność  językowa i wiedza gramatyczna zwłaszcza w wypowiedziach pisemnych, na przykład zdającym egzaminy językowe. Nie sprawdza się również w szkołach publicznych, głównie z powodu liczebności grup. Z tego powodu stosowana jest głównie w szkołach prywatnych i lekcjach indywidualnych, głównie na niższych poziomach. Osobiście uważam, że ma ona sens i sprawdzi się u osób na poziomach od zera do mniej więcej B1. Chociaż znajdziemy również materiały dydaktyczne oparte na tej metodzie przeznaczone dla poziomu C1, moim zdaniem to już mija się z celem. Do najbardziej znanych i polecanych metod bezpośrednich należą:

• metoda Callana,
• metoda Avalon.

2. Audiowizualne

Metoda ta wykorzystuje w nauczaniu liczne materiały audiowizualne, takie jak filmy, komiksy, laboratoria językowe. Głównie wykorzystuje się je w pracy z dziećmi, osobami w spektrum autyzmu, seniorami oraz tymi, które nie mają możliwości lub zdolności, by powtarzać materiały innego typu. wykorzystuje dźwięk (nagranie) w połączeniu z ilustracją. Jest bardziej atrakcyjna dla dzieci dzięki wykorzystaniu różnych bodźców, ale bez czytania czy przepisywania. Jedną z  najbardziej znanych metod audiowizualnych jest metoda Helen Doron. Inna z kolei to metoda ograniczonego słuchania  (słuchanie wielu materiałów z różnych źródeł na ten sam temat).

3. Metody naturalne

Opiera się na akwizycji języka
drugiego w oparciu o jego podobieństwa do języka pierwszego oraz nakazuje całkowitą rezygnację z używania języka pośredniego w celu osiągnięcia najlepszych efektów kształcenia (także w wydawaniu poleceń do ćwiczeń na najniższym poziomie językowym. Niektóre podręczniki nakazują wręcz brak reagowania na komunikaty wyrażone w języku innym niż docelowy. Najpopularniejszą z tej grupy jest metoda Berlitza – wręcz czasem te dwie nazwy używane są synonimicznie. Nauczyciel/osoba prowadząca mówi o tym, co się dzieje, posługując się naturalnym językiem i stosując wiele mimiki czy gestów oraz powtarzając wypowiedź w razie potrzeby. Inną wartą uwagi metodą jest metoda V. Birkenbihl.

4. Komunikacyjne

To nic innego niż metody nauczania języków obcych, które kładą nacisk na interakcję jako zarówno środek, jak i ostateczny cel uczenia się. Dość zbliżone do metod bezpośrednich. Mówi się nawet niekiedy, że bezpośrednie metody nauki języków obcych są podtypem rodzaju komunikacyjnego. Różnica polega jednak głównie na tym, że te bezpośrednie są dużo bardziej ograniczone tematycznie, leksykalnie i dają dużo mniej swobody w trakcie dialogów. Na kursach komunikacyjnych uczymy się np. tworzenia i reagowania na materiał spotykany w mowie: zaproszenia, skargi, kupowanie, negocjacje, wizyty u lekarza. Mogą pojawić się również dyskusje i debaty. Największy nacisk kładzie się tutaj na poszerzenie słownictwa oraz zdobycie swobody wypowiedzi na każdy temat. Metodami cieszącymi się największym powodzeniem będą tu:

• metoda nauki w małej społeczności (communitive language learning),
• kursy wymowy oparte na tworzeniu dialogów,
• metoda Wilka,
• konwersacje tematyczne.

5. Audio-lingwalne

Celem tej metody jest wykształcenie nawyków i zwalczanie wyuczonych oraz przypadkowych błędów za pomocą tzw. drillingu, czyli wielokrotnego powtarzania. Częste jest też odgrywanie różnorakich scenek dialogowych. Nacisk się tutaj kładzie na słuchanie i oglądanie materiałów wideo. Dopiero później wprowadza się mówienie i czytanie. W końcowym etapie można dołożyć pisanie.  Nauczyciel pełni tu rolę wzoru do naśladowania i jego zadaniem jest kontrola doboru materiałów oraz zachowań i reakcji językowych kursantów. Nadaje  on również tempo,  narzuca nauczane struktury, słowa i tematy. Metoda audiolingwalna znana jest również jako metoda wojskowa. Wynika to z faktu, że wojsko amerykańskie w latach 70 potrzebowało nauczyć języka żołnierzy i właśnie tej metody używano w procesie kształcenia.

6. Metoda Cichej Drogi/Cicha Metoda

Cechą charakterystyczną metody jest to, że nauczyciel przez większość czasu milczy w ramach swej roli jako asystenta i osoby aktywującej/stymulującej uczniów do nauki. Nauka języka zazwyczaj postrzegana jest jako ćwiczenie rozwiązywania problemów, którego to uczniowie podejmują się samodzielnie lub w grupie, a zadaniem nauczyciela jest nie stać uczniom na drodze w odkrywaniu języka. W materiałach teoretycznych, które dostarcza nauczyciel, konkretne aspekty  pozaznaczane są odpowiednimi kolorami, żeby uczniowie mogli wyciągać wnioski i uczyć się na podstawie analogii. Zakres materiału minimalizuje się w metodzie Silent Way, skupiając uwagę na kwestiach najważniejszych.

7. Podejście międzykulturowe

Nawet nie werbalizując tego, autorzy i autorki np. przewodników metodycznych biorą
udział w dyskusjach o kulturze; sugerując treści zajęć, dzieląc się pomysłami na jej odkrywanie i nauczanie. Co to właściwie znaczy? Jak się uczyć? Poznajemy język z perspektywy nie tego, jak podają słowniki, a tego, jak on wygląda wśród użytkowników – co wypada w danym kraju zrobić, czy powiedzieć, jak wyglądają naturalne reakcje, a co jest w danej kulturze nie do pomyślenia. Nabieramy cech, przyswajamy zachowania typowe dla użytkowników języka lub mieszkańców danego terenu. Te metody nauki języków obcych sprawdzą się świetnie w przypadku gdy chcemy przygotować się do wyjazdu zagranicznego lub po prostu interesujemy się danym regionem.

8. Projektowe/zadaniowe lub projektowo-zadaniowe

Tutaj również znajdujemy całą gamę ciekawych rozwiązań, technik i możliwości. Projektowe metody nauki języków obcych mają bardzo długą tradycję w Europie. Prekursorami byli m.in. Maria Montessori, John Dewey, Célestin Freinet oraz Rudolf Steiner. Mimo upływu czasu są one bardzo popularne i wykorzystywane w nauczaniu dzieci, młodzieży oraz dorosłych. Pojawia się podczas zajęć szkolnych, indywidualnych oraz nawet w trakcie nauczania domowego. Chodzi głównie o to, aby język, który poznajemy był niejako dodatkiem, środkiem przekazu treści na dany temat, który naprawdę chcemy zgłębić. A zatem po prostu poznajemy konkretne zagadnienia z życia codziennego lub ciekawostki ze świata, ale cały proces odbywa się w języku docelowym, a nie ojczystym. Bardzo ważną kwestią jest tutaj aktywna postawa kursanta – to on tworzy projekt na dany temat i to on dokonuje riserczu do tego projektu.  Najpopularniejszym jest tutaj metoda zwana CLIL (Content and Language Integrated Learning).

9. Gramatyczno-tłumaczeniowe

Bardzo wygodna dla analitycznych umysłów oraz osób przywiązanych do języka ojczystego, którym dosłowne przekładanie i rozumienie zdania w języku ojczystym pomaga przebrnąć przez zawiłości obcego. Skupia się głównie na tłumaczeniu zdań, budowaniu konstrukcji i ich porównywaniu. Korzystając z tej metody, także czytamy i przekładamy czytany tekst (w obie strony) z odpowiednim doborem formy gramatycznej i słownictwa.

10. Total Physical Response [TPR] – metoda odpowiedzi całym ciałem

Metoda bardzo popularna w nauczaniu dzieci. Prawie każdy podręcznik do nauczania języka angielskiego dla dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych proponuje szereg aktywności prowadzonych metodą TPR. Wiele zadań można przekształcić, wprowadzając elementy reagowania całym ciałem. TPR wykorzystuje tryb rozkazujący, a wydawane przez nauczyciela komendy są prostym sposobem, by sprawić, że uczniowie wykonują ruch całym ciałem. Często spotkamy też prośby o pokazanie jakiejś czynności lub wyrażenie całym ciałem jakiegoś zjawiska czy postaci (np. wykonującej określony zawód) lub zwierzęcia. Mamy tu do czynienia z naśladownictwem, spełnianiem poleceń, tańcem i gimnastyką. Za ojca tej metody uważa się Jamesa Ashera. Twierdził on, że każdy człowiek jest w stanie zapamiętać najwięcej gdy przysłuchuje się w milczeniu i wykonuje jakikolwiek ruch fizyczny.

11. Przewodnictwo komputerowe [computer quided method/computer-assisted language learning/Computer-Aided Instruction]

CAI/CALL to metoda wbrew pozorom już dosyć stara. Była powszechna w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Jak sama nazwa wskazuje, metoda ta opiera się na uczeniu z programem komputerowym – możliwie najbardziej kompleksowym. Koniecznością są interaktywne zadania. Jednym z ciekawszych programów w duchu tego rodzaju nauczania jest np Profesor Henry. Klikając TUTAJ, znajdziesz ranking innych popularnych programów.

12. Metoda zanurzenia – submersja oraz immersja

Istnieją dwa typy zanurzenia: całkowite (submersja) oraz częściowe (immersja). Pierwsza z nich przypomina nieco proces nauki języka u dzieci. Chodzi o to, by przyzwyczajać mózg do przetwarzania języka docelowego i w efekcie osiągnąć co najmniej zdolność swobodnego myślenia w tym właśnie języku i budować skojarzenia w oderwaniu od tłumaczenia na mowę ojczystą. Druga natomiast jest bardzo podobna, ale posiada pewne ograniczenia. Naturalne jest przecież, że chodząc w Polsce do pracy czy szkoły, nie zaczniemy nagle mówić do wszystkich wyłącznie po angielsku ani tym bardziej nie zmusimy ich, by mówili do nas w obcym języku. Ale język urządzeń da się spokojnie zmienić…

13. Oparte na czytaniu

Metody nauki języków obcych oparte na czytaniu są przeznaczone raczej dla wyższych poziomów. Idealne dla wzorkowców. Uczymy się, czytając i analizując kontekst – na podstawie powtarzalności pewnych schematów poznajemy słownictwo, styl i zawiłości gramatyczne. Tutaj możemy korzystać zarówno ze specjalnie przygotowanych podręczników (polecam np. serię  >z angielskim< wydawnictwa Poltex), czytanek [ seria Penguin books],  czy też materiałów autentycznych takich jak artykuły, recenzje, instrukcje czy nawet powieści.

14. Kognitywne

Kognitywne metody nauczania, podobnie jak strukturalno-analityczne są uważane za rozwinięcie i poszerzenie metody gramatyczno-tłumaczeniowej. Opierają się one głównie na prostym założeniu, iż w procesie uczenia naturalnie wykorzystujemy wrodzony mechanizm przetwarzania danych. Poprzez ich stopniowe gromadzenie w umyśle ucznia materiałów wytwarza się swoisty system reguł języka. Reguły te mają w końcu umożliwić samodzielne tworzenie nieograniczonej liczby zdań. Kontakt z żywym językiem w zrozumiałym kontekście jest głównym czynnikiem gwarantującym postępy. Nauka opiera się w najważniejszym stopniu na na zasadzie prób i błędów. W przypadku wystąpienia trudności metoda ta dopuszczalne jest stosowanie objaśnień i komentarzy gramatycznych. Metoda ta podkreśla twórcze, refleksyjne i przede wszystkim analityczne, a zatem w pełni świadome, przyswajanie materiału. Jeśli uczę się kolejnych języków, to właśnie ta metoda wydaje się w moim przypadku najskuteczniejsza i zdecydowanie uważam ją za jedną z ulubionych.

15. Leksykalne

Metody oparte na nauczeniu się głównie słownictwa. Ich zwolennicy twierdzą, że to właśnie leksyka jest przecież kluczem do sprawnego wypowiadania swoich myśli i potrzeb, a więc mając odpowiednio duży zasób słów, powinniśmy poradzić sobie w realnym zderzeniu z językiem obcym. Klasycznym już przykładem będzie tu metoda tysiąca słów lub po prostu trening przez fiszki.

16. Strukturalne i analityczne

Dość popularne również podczas studiów języka ojczystego – wiodące prym na kierunkach filologicznych europejskich uczelni. Można przyjąć, że gramatyczno-tłumaczeniowe metody nauki języków obcych są tutaj podgrupą. Chodzi bowiem o analizowanie struktury gramatyczno-leksykalnej podanego i tworzonego materiału. Pracuje się też na podstawie poprawiania gotowych tekstów czy wypowiedzi ustnych w taki sposób, by spełniały standardy na poziomie, który aktualnie próbujemy opanować.

17. Eklektyczne metody nauki języków obcych

Jak sama nazwa wskazuje, metody eklektyczne to takie, w których mieszamy różne elementy. Może być to czerpanie z różnych metod klasycznych oraz różnicowanie materiału. Większość podręczników szkolnych dla młodzieży jest pomyślana według metody eklektycznej. Dość dużym powodzeniem, zwłaszcza w czasach zdalnego nauczania, cieszą się metody oparte na mieszaniu nauki/powtarzania materiału za pomocą oprogramowania komputerowego oraz spotkań z nauczycielem w celu konwersacji czy wprowadzenia nowych zagadnień. Tutaj możemy wyróżnić między innymi:

• blended learning,
• Colina Rose.

18. Niekonwencjonalne metody nauki języków obcych.

Jest też cała gama metod i technik niesklasyfikowanych w żadnej kategorii lub też pochodzących z ich pogranicza. W części z nich wykorzystuje się głęboki relaks [jak np w metodzie SITA] czy nawet hipnozę. Inne z kolei opierają się [niejako w nawiązaniu do audiowizualnych metod nauki języków obcych] na powtarzaniu – tzw. shadowing wiedzie prym w nauce chociażby wymowy. Metoda polega na powtarzaniu kwestii za aktorem/lektorem/nauczycielem, od od którego chcemy się uczyć. Inne eksperymentalne metody to:

• uczenie się przez nauczanie,
• hipnoza,
• stymulacja elektryczna mózgu,
• nauka podczas snu,
• sugestopedia.

 

Metody nauki języków obcych – co wybrać?

Teoretycznie najlepiej byłoby wziąć z każdej metody rozwiązania najskuteczniejsze i odrzucić to, co spotyka się z krytyką. Nie wolno jednak zapominać, że w praktyce nie jest to takie proste, gdyż założenia poszczególnych metod opierają się właśnie na tym, by podążać ich ścieżką w możliwie ścisły [spójny] sposób. W innym przypadku zaobserwujemy po prostu spadek efektywności. Może się nawet zdarzyć, że poszczególne elementy w oderwaniu od reszty całkowicie stracą jakikolwiek sens. Wszystkie opisane wyżej metody nauki języków obcych mają swoje plusy i minusy.  Wszystkie są na pewno w jakiś sposób dobre i skuteczne dla jakiejś grupy uczniów. Nie ma jednak idealnej recepty dla każdego. Trzeba wziąć się do roboty i testować. Jedyne, co wiemy na pewno, to fakt, że na cokolwiek się zdecydujemy, kluczem jest systematyczność i zaangażowanie.

Już wkrótce ta seria wpisów się poszerzy. Nie przegap postów, w których opowiem więcej o konkretnych metodach i technikach.

 

Źródła:

Szałek M., Sposoby podnoszenia motywacji na lekcji języka obcego, Akapit, Poznań 1992

Zarzycka G, Etnocentryzm, polonocentryzm, wielokulturowość, wielogłosowość… – opis orientacji obecnych w nauczaniu języków obcych, (w:) J. Mazur (red.), Polonistyka w świecie. Nauczanie języka i kultury polskiej studentów zaawansowanych. Lublin 2000

Michońska-Stadnik, A. / W. Wilczyńska W., Metodologia badań w glottodydaktyce, Kraków 2010

Anisimowicz B., Alternatywne nauczanie języków obcych w XX wieku, DiG, Warszawa 2000

Komorowska H., Metodyka nauczania języków obcych, Warszawa 2003